หนุมานเป็นลิง กายสีขาวสามารถแผลงฤทธิ์เป็น ๔ หน้า ๘ มือ หาวเป็นเดือนเป็นดาว มีกุณฑล ขนเพชร เขี้ยวแก้ว มีตรีเพชรเป็นอาวุธประจำตัว มารดาคือนางสวาหะ ซึ่งถูกมารดาคือนางกาลอัจนาสาปให้ยืนตีนเดียวเหนี่ยวกินลม
กำเนิดของหนุมานคือพระอิศวรแบ่งกำลังของพระองค์ให้พระพายนำไปพร้อมเทพอาวุธ คือ ตรี คทา และจักร ซัดเข้าปากนางสวาหะ แล้วให้พระพายคอยพิทักษ์นาง นางสวาหะจึงเป็นแม่ส่วนพระพายเป็นพ่อ ทันทีที่เหาะออกจากปากแม่ หนุมานก็มีรูปร่างใหญ่โตเท่ากับอายุ ๑๖ ปี สามารถแปลงกาย หายตัว และอยู่ยงคงกระพัน เมื่อตายหากมีลมพัดก็ฟื้น หนุมานถวายตัวเป็นทหารเอกของพระราม ซื่อสัตว์และจงรักภักดีต่อพระรามอย่างยิ่ง ช่วยรบจนสิ้นสุดสงคราม เมื่อเสร็จศึกพระรามให้หนุมานครองเมืองนพบุรี แต่ต่อมาหนุมานก็ถวายเมืองคืนพระรามแล้วลาไปบวชอยู่ในป่า หนุมานมีนิสัยเจ้าชู้ มีภรรยาหลายคน ได้แก่ นางบุษมาลี นางเบญกาย นางสุพรรณมัจจา นางวานริน นางมณโฑ นางสุวรรณกันยุมา
หนุมานมีบุตร ๒ ตน ชื่ออสุรผัดที่เกิดจากนางเบญกายและมัจจุฉานุที่เกิดจากนางสุพรรณมัจฉา
(จากเรื่องรามเกียรติ์ ในหนังสือ ตัวเอกในวรรณคดี)
ตลอดเรื่องรามเกียรติ์นั้น หนุมานผู้เป็นทหารเอกได้รับรางวัลจากพระราม ๓ ครั้ง
๑. ผ้าขาวม้า ได้ตอนที่หนุมานไปเผากรุงลงกา
๒. ธำมรงค์ ได้จากตอนที่ไปช่วยพระรามหลังจากที่ถูกไมยราพจับไปขังไว้ที่เมืองบาดาล
๓. เมืองนพบุรีพร้อมสนม ๕๐๐๐ นาง ได้ในตอนที่เสร็จศึกลงกาแล้ว
เมื่อเสร็จศึกกรุงลงกาแล้ว พระรามได้สถาปนาให้เป็น "พระยาจักรกฤษณ์พิพรรธพงศา" และยกกรุงอยุธยาให้ครองกึ่งหนึ่ง แต่หนุมานได้ถวายคืนพระราม เพราะสำนึกว่าตนไม่สูงศักดิ์พอ พระรามจึงยกเมืองนพบุรีให้ครองแทน